نارسایی حاد کلیه

نارسایی کلیه یا نارسایی کُلیَوی در پزشکی به شرایطی که در آن کلیه نتواند به طور بایسته عمل کند گفته می‌شود و به معنی کاهش شدید عملکرد کلیه است. کلیه نقش مهمی در دفع مواد زائد و تعادل آب والکترولیتها در بدن دارد. نارسایی حاد کلیوی (ARF) در اثر تخریب کلیه‌ها پدید می‌آید و با فقدان سریع عملکرد کلیوی مشخص می‌شود. این بیماری منجر به ناهنجاری‌های الکترولیتی و بر پایه اسید و احتباس فراورده‌های زاید نیتروژنی از قبیل اوره و کراتینین می‌گردد. علت اصلی بیماریهای کلیه مانند سندرم‌های نفروتیک یا نفریتیک هستند. نارسایی کلیوی دو نوع مزمن و حاد تقسیم می‌گردد. هر یک از این دو نوع خود می‌تواند در نتیجهٔ شمار زیادی از دیگر معضلات بدنی پدید آمده باشد. در مراحل انتهایی درمان نگهدارنده، دیالیز ( صفاقی یا عروقی) و پیوند کلیه است.نارسایی کلیه به دو نوع حاد و مزمن تقسیم می شود. نارسایی حاد در صورت درمان می تواند به کلی بهبود یابد اما نارسایی مزمن کلیه معمولا بدون انجام دیالیز یا پیوند کلیه قابل درمان نیست.

 نارسایی حاد

وجود نشانه‌های نارسایی شامل کاهش شدید ادرار٬ تجمع ازت و افزایش حجم مایع برون‌سلولی و ادم(خیز) به سه زیرگروه تقسیم می‌شود:

پیش کلیوی: ناشی از نقص در پرفیوژن خون به کلیه(گلومرول‌ها) بدلیل کاهش در برون‌ده قلبی٬ کاهش حجم خونی و افزایش در مقاومت رگ‌ها

کلیوی: ناشی از آسیب‌های شدید به پارانشیم کلیه

پس کلیوی: پی‌آمد هرنوع بسته‌شدن(انسداد) در مسیر دفع ادرار

نارسایی مزمن:

با نشانه‌های عمده همچون تجمع سموم دفعی از ادرار در بدن و نقص در تعادل فیزیولوژیک.در اغلب موارد،بیمار سالها به این بیماری مبتلاست بدون آنکه خودش خبر داشته باشد و نهایتا وقتی علائم این بیماری بروز می کند که چاره ای جز انجام مکرر دیالیز یا پیوند کلیه نیست.بنابراین افرادی که در معرض ابتلا به این بیماری هستند(مثل افراد دیابتی یا فشارخونی) باید بطور دوره ای آزمایشهای مربوط به عملکرد کلیه شان را انجام دهند تا نارسایی کلیه شان در مراحل اولیه کشف شود؛ چون در این صورت می توان با دارو و رژیم غذایی سرعت پیشرفت نارسایی کلیه را کند کرد.

علائم و نشانه ها

ظاهر بیمار بسیار بدحال و خواب آلود است تهوع استفراغ اسهال مداوم خشکی مخاط ( به علت دهیدراتاسیون) تنفس بدبو ( بوی ادرار ) افسردگی گیجی علائم عصبی – عضلانی ( گرفتگی عضلانی به علت اختلال در متابولیسم کلسیم ، سدیم ، پتاسیم و فسفر ) نوریت محیطی اختلال شنوایی و لرزش

- علائم کم خونی : کم خونی شدید به علل زیر ایجاد می شوند :

اتلاف خون از طریق ضایعات اورمیک دستگاه گوارش ،کم شدن نسج کلیوی و کاهش تولید اریتروپویتینخونریزی، کاهش یافتن عمر گلبول های قرمز در محیط اورمیک ،وجود همولیز خفیف ،کمبود ویتامین های خونساز در اثر محدودیت رژیم غذایی و استفراغ ،کمبود آهن وکاهش تاثیر اریتروپویتین روی سلول های خونساز مغز استخوان

- تغیییرات ادراری : برون ده ادراری متغیر می باشد .

 ادرار خونی ممکن است وجو داشته باشد، وزن مخصوص ادرار پایین بوده میزان سدیم ادرار کاهش می یابد، گاه سدیم ادرار طبیعی بوده و کاست های ادراری مشاهده می شود .- علائم گوارشی :تهوع ؤاستفراغ و خونریزی های گوارشی

علایم متابو لیک:

1-   هیپوناترمی : پمپ سدیم پتاسیم از کار می افتد و سدیم نمیتواند از سلول خارج شود

  علایم :ضعف عضلانی ، پرش عضلانی ، تیرگی شعور ، هذیان ، اغما و تشنج از علائم هایپوناترمی هستند .

2 - هایپرکالمی : ناتوانی در دفع پتاسیم و کاتابولیسم پروتئین ها باعث ورود مقدار زیادی پتاسیم داخل سلول به مایعات بدن در نتیجه افزایش خطرناک پتاسیم خون می شود . مصرف غذاهای حاوی پتاسیم ، دارو های داخل وریدی ، ملح  پتاسیم ، پنی سیلین ، جابجا شدن پتاسیم به خارج سلول  در پاسخ به اسیدوز متابولیک از علل بروز هایپر کالمی می باشند .

علا یم:

فلج ( دیستال به پروگزیمال ) ، اختلالات ریتم قلبی و ایست قلبی از عوارض هایپر کالمی می باشد .

2-   هایپوکلسمی : ویتامین D در این بیماران فعال نشد و جذب کلسیم مختل می شود در مقابل افزایش فسفر ، میزان کلسیم کاهش می یابد

3-   - هایپر منیزمی : منیزیم دفع نشده و غلظت سرمی اش بالا می رود . به همین دلیل به بیماران دچار نارسایی کلیوی ملین های حاوی منیزیم داده نمی شود .

4-   مشکلات ریوی : علائم شامل :

تنفس کاسمال

 افیوژن پلور

پنومونی

5-   - ناتوانی در دفع مواد زائد متابولیک : کاهش عملکرد کلیه ها توانایی بدن را در دفع مواد زائد متابولیک تغییر می دهد و اورمی را به وجود می آورد . در این حالت میزان نیتروژن اوره خون و کراتینین سرم شدیدا افزایش می یابد . علائم اورمی شامل :

تظاهرات عصبی ، تیرگی شعور، تشنج ،اغما ،آستریکسی ،خونریزی گوارشی وپریکاردیت

6-   علائم قلبی – عروقی : افزایش حجم مایعات در گردش و در نتیجه CHF داریم . به علت عدم تعادل الکترولیت ها خصوصا پتاسیم بی نظمی و اختلال ضربان قلب یا آریتمی رخ می دهد . پریکاردیت به علت مسمومیت خون با مواد حاصل از متابولیسم مواد غذایی و دارو ها ایجاد می شود هایپوتانسیون نیز شایع هستند .

7-   اسید وز متا بولیک

هنگامی که ترشح یون هیدروژن و تولید یون بیکربنات در توبول ها تقلیل یابد اسیدوز روی میدهد . PH خون کاهش می یابد و میزان CO2 افت می کند و نشانه های سیستم عصبی مرکزی از خواب آلودگی گرفته تا استوپور و اغما ممکن است ظاهر شوند .

علل و عوامل خطرساز

دیابت و پرفشاری خون از مهم‌ترین علل بروز نارسایی مزمن کلیوی هستند. عفونتهای مکرر، خودایمنی(نوع حاد) نیز می تواند موجب نارسایی کلیه شود.مسمومیتهای دارویی و سم مار از علل نارسایی حاد کلیه هستند. کنترل نکردن این بیماری به از بین رفتن کامل عملکرد کلیه‌ها منجر می‌شود که در این شرایط، انجام دیالیزو یا پیوند کلیه برای ادامه حیات بیمار ضروری خواهد بود.

درمان بیماری

برای درمان نارسایی حاد کلیه باید در بیمارستان بستری شوید. مدت زمان بستری شدن در بیمارستان بستگی به علت بیماری و سرعت بهبودی کلیه ها دارد.

1- درمان علت نارسایی حاد کلیه

درمان نارسایی حاد کلیه شامل تشخیص و شناخت مشکلی است که باعث آسیب کلیه ها شده است. نوع درمان هم بستگی به علت بیماری دارد.

2- درمان عوارض بیماری

پزشک علاوه بر درمان علت بیماری، از بروز عوارض آن پیشگیری می کند و به کلیه ها فرصت می دهد تا بهبود یابند. درمان هایی که از بروز عوارض جلوگیری می کنند عبارتند از:

الف) بهبود تعادل مایعات در خون: اگر کمبود مایعات در خون باعث نارسایی حاد کلیه شده باشد، پزشک تزریق وریدی مایعات (مثل زدن سرم) را توصیه می کند.

اگر نارسایی حاد کلیه باعث احتباس و تجمع مایعات در بدن و در نیتجه ورم دست ها و پاها شود، پزشک مصرف داروهای دیورتیک (ادرار آور) را توصیه می کند تا مایعات اضافی از بدن خارج شوند.

ب) مصرف دارو برای کنترل مقدار پتاسیم خون: اگر کلیه ها نتوانند به خوبی پتاسیم را از خون جدا کنند، میزان پتاسیم خون بالا می رود. لذا پزشک مصرف داروهایی را برای جلوگیری از افزایش پتاسیم خون برای بیمار تجویز می کند.

مقادیر زیاد پتاسیم در خون باعث بی نظمی ضربان قلب (آریتمی) خطرناک و ضعف عضلات بدن می شود.

ج) مصرف دارو برای تامین کلسیم خون: اگر در اثر نارسایی حاد کلیه، میزان کلسیم خون خیلی پایین بیاید، پزشک تزریق کلسیم را توصیه خواهد کرد.

د) دیالیز کلیه ها برای سم زدایی از خون: اگر در اثر نارسایی حاد کلیه، سموم در خون انباشته شوند، برای دور کردن سموم و مایعات اضافی از بدن نیاز به همودیالیز خواهید داشت تا اینکه کلیه ها بهبود یابند. همچنین برای کاهش پتاسیم خون نیاز به دیالیز می باشد.

در طی فرآیند دیالیز یک دستگاه، خون را از بدن به سمت یک کلیه مصنوعی می برد و بعد از جدا شدن مواد زائد، مجددا خون به سمت بدن برمی گردد.

در طی بهبودی نارسایی حاد کلیه، رژیم غذایی خاصی را برای حفظ کلیه ها و کاهش کار آنها توصیه می کند.

ممکن است نیاز باشد نزد یک متخصص یا کارشناس تغذیه بروید تا رژیم غذایی مناسبی برای شما بنویسد.

بسته به شرایط بیماری شما، متخصص تغذیه موارد زیر را توصیه می کند:

1- مواد غذایی کم پتاسیم را مصرف کنید.

سیب، کلم پیچ، لوبیای سبز، انگور و توت فرنگی میزان پتاسیم کمی دارند.

موز، پرتقال، سیب زمینی، اسفناج و گوجه فرنگی پتاسیم زیادی دارند.

2- از مصرف غذاهای شور و پرنمک خودداری کنید.

برای کاهش سدیم خون باید از مصرف غذاهایی که نمک به آنها اضافه شده است خودداری کنید، مثل سوپ آماده، فست فودها، کنسروها، مواد غذایی فریز شده و آماده مثل شنسل آماده. همچنین مصرف تنقلات شور، کنسرو سبزیجات و غذاهای گوشتی آماده و پنیر ممنوع است.

3- میزان دریافت فسفر را کاهش دهید.

افزایش مقدار فسفر در خون باعث کاهش استحکام استخوان ها (ضعیف شدن استخوان ها) و خارش پوست می شود.

فسفر یک ماده معدنی است که در مواد غذایی مانند پنیر، شیر، حبوبات خشک، آجیل و کره بادام زمینی وجود دارد.

بعد از بهبودی نارسایی حاد کلیه، ممکن است نیازی به این رژیم غذایی خاص نداشته باشید که البته بستگی به نظر پزشک دارد. هر چند که همیشه باید یک برنامه غذایی سالم و صحیح داشته باشیم.

پیشگیری

نارسایی حاد کلیه اغلب قابل پیش بینی یا پیشگیری نیست، اما با مراقبت از کلیه ها می توان خطر بروز این بیماری را کاهش داد. لذا سعی کنید:

1- در مصرف داروهای مسکن احتیاط کنید.

موقع استفاده از داروهای مسکن بدون نسخه مثل بروفن، استامینوفن و آسپیرین خیلی مراقب باشید. مصرف مقادیر زیاد این داروها ابتلا به نارسایی حاد کلیه را افزایش می دهد، به خصوص اگر مبتلا به یک بیماری کلیوی، دیابت و فشار خون بالا هم باشید.

2- برای کنترل و بهبود مشکلات کلیوی، با پزشک خود همکاری کنید.

اگر بیماری کلیوی یا دیابت و یا فشار خون بالا دارید که ابتلا به نارسایی حاد کلیه را افزایش می دهند، با دقت به توصیه های پزشک خود عمل کنید تا بیماری خود را کنترل نمایید.

3- یک شیوه زندگی سالم را در پیش بگیرید.

ورزش کنید و یا از نظر بدنی فعال باشید، یک برنامه غذایی سالم و متعادل داشته باشید و از مصرف سیگار و مواد دخانی دوری کنید.